جزر و مد چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

جزر و مد یکی از پدیده‌هایی است که به طور منظم در جهان رخ می‌دهد. با طلوع خورشید از شرق و درخشش ستارگان در شب، اطمینان داریم که آب اقیانوس‌ها به صورت منظم در امتداد سواحل بالا می‌آیند و یا به پایین می‌روند.

ماه در ایجاد جزر و مد بسیار تأثیرگذار است. جزر و مد، امواج بلندی هستند که در واکنش به نیروهایی که از طرف خورشید و ماه وارد می‌شوند، در اقیانوس‌ها حرکت می‌کنند. جزر و مد از اقیانوس‌ها سرچشمه گرفته و به سمت خطوط ساحلی حرکت می‌کند و به صورت بالا آمدن و پایین آمدن منظم سطح دریا می‌شود.

هنگامی که بالاترین قسمت یا نوک موج به محل خاصی می‌رسد، جزر و مد بالا اتفاق می‌افتد. پایین‌ترین قسمت موج نیز جزر و مد پایین است. اختلاف فاصله بین جزر و مد را (مقدار بالاترین و پایین‌ترین) دامنه جزر و مد می‌گویند.

 

 

اولین چیزی که است که موجب ایجاد امواج در سطح اقیانوس می‌شود، باد است؛ اما موجب جزر و مد نمی‌شود. جزر و مد، تغییرات سطح آب اقیانوس به صورت روزانه در هر محل مشخص گفته می‌شود. نیروی جاذبه ماه و خورشید از عوامل اصلی ایجاد جزر و مد هستند.

ماه جسمی بزرگ در فضا است که به زمین نزدیک است. در نتیجه گرانش آن، آب زمین را به سمت خود می‌کشد. هرجا که ماه هست، از چرخش ماه به دور زمین ​یک برآمدگی به وجود می‌آید و تا وقتی که ماه در بالای آن نقطه قرار دارد این برآمدگی خواهد ماند.

آن سمت دیگر کره زمین که از ماه دورتر است نیز این برآمدگی را دارد است. به دلیل اینکه زمین نسبت به آب در قسمت دورتر، به ماه نزدیک‌تر است. جاذبه ماه بیشتر از آب طرف مقابل روی کره زمین، این سیاره را می‌کشد.

این دو برآمدگی آب در دو طرف زمین که با ماه در یک‌سو هستند جزر و مد بلند نامیده می‌شود. با توجه به آن که آب اقیانوس در مناطق مربوط به دو جزر و مد بلند کشیده می‌شود، در دو طرف مقابل آب کمتری وجود دارد و در نتیجه در این مناطق جزر و مد کوتاه اتفاق می‌افتد.

 

 

آن طرف کره زمین که از ماه دورتر است نیز دارای برآمدگی است. این پدیده به این دلیل است که زمین نسبت به آب در قسمت دورتر، به ماه نزدیکتر است. جاذبه ماه بیشتر از آب طرف مقابل روی کره زمین، این سیاره را می‌کشد.

جسمی بزرگ مانند خورشید اگر به اندازه ماه به زمین نزدیک شود جزر و مد خیلی بلندی ایجاد می‌شود. بخاطر اینکه فاصله آن از زمین بسیار زیاد است، تأثیر آن بر روی جزر و مد نصف ماه است.

 

باد اولین چیزی است که باعث ایجاد امواج در سطح اقیانوس می‌شود اما باعث جزر و مد نمی‌شود. جزر و مد به تغییرات روزانه سطح آب اقیانوس در هر محل مشخص گفته می‌شود.  نیروی جاذبه ماه و خورشید از عوامل اصلی ایجاد جزر و مد هستند.

 

وقتی خورشید و ماه هر دو در یک جهت قرار می‌گیرند بر هم اثر می‌گذارند و جزر و مد بلندتری نسبت به جزر و مدهای معمولی اتفاق می‌افتد که به آن «جزر و مد کامل» (Spring tides) یا جزر و مد بهاری می‌گویند.

جزر و مد کامل یا بهاری، دارای بیشترین دامنه جزر و مد است. برعکس اسم آن، فقط در بهار اتفاق نمی‌افتد. در واقع این جزر و مدها در طول سال، هر زمان که ماه در مرحله ماه نو یا ماه کامل قرار دارد، تقریبا هر 14 روز یکبار رخ می‌دهند.

 

«خفیف‌ترین جزر و مد‌ها» (Neap tides) جزر و مدی هستند که کمترین دامنه جزر و مدی را دارند و زمانی رخ می‌دهند که زمین، ماه و خورشید زاویه 90 درجه تشکیل می‌دهند. این پدیده دقیقاً در نیمه راه جزر و مد بهاری یعنی هفت روز بعد از جزر و مد بهاری که ماه در اولین یا سومین ربع خود است، اتفاق می‌افتد. این اتفاق به این دلیل رخ می‌دهد که برآمدگی اقیانوس ناشی از خورشید تا حدی برآمدگی اقیانوس ناشی از ماه را حذف می‌کند.

 

دامنه جزر و مد اختلاف میان سطح اقیانوس هنگام جزر و مد بلند و جزر و مد کوتاه است. دامنه جزر و مد برخی از محل‌ها از محل‌های دیگر بیشتر است. جزر و مد بلند حدودا دو بار در روز و هر 12 ساعت و 24 دقیقه یکبار اتفاق می‌افتد.

موادی که در پی جزر و مد به سطح آب می‌آیند به دلیل فرآیندهای اقیانوسی از اعماق جدا شده‌اند.

جزر و مد، بالا آمدن و پایین آمدن سطح دریا در هر محل خاص است. در ابتدا کشش جاذبه ماه روی زمین موجب جزر و مد می‌شود و بعد از آن، جاذبه خورشید بر روی زمین بر جذر و مد تاثیرگذار است. ماه اثر بیشتری بر این پدیده دارد. زیرا بسیار کوچکتر و نزدیکتر از خورشید است. همچنین نیروی جاذبه ماه حدودا دو برابر خورشید است.