آتشفشان
آتش‌فشان‌ها یکی از پدیده‌های شگفت‌انگیز و درعین‌حال هولناک طبیعی هستند که از اعماق‌زمین به‌سطح می‌رسند و با انفجارهای مهیب، خاکستر، گدازه و گازهای‌سمی را به‌بیرون پرتاب‌می‌کنند. این پدیده‌ها نقش‌مهمی در شکل‌دهی به‌زمین و جو آن داشته‌اند و هنوز هم با فعالیت‌های خود، منظره‌های‌طبیعی زمین را تغییر‌می‌دهند. آتش‌فشان‌ها نمادی از قدرت‌نهفته زمین هستند و نشان‌می‌دهند که سیاره‌ما، با تمام زیبایی‌ها و آرامشش، زیر‌سطح خود انرژی‌های عظیمی را دربردارد.
آتشفشان چیست؟
آتشفشان به شکافی در پوسته‌زمین گفته‌می‌شود که از طریق آن مواد‌مذاب (ماگما)، گازها و خاکستر به‌سطح زمین فوران می‌کنند. این شکاف‌ها عمدتاً در محل‌های برخورد یا فاصله‌گیری صفحات‌تکتونیکی، یعنی صفحات عظیمی که سطح زمین را پوشانده‌اند، به‌وجود می‌آیند. ماگما که در زیر پوسته‌زمین ذخیره می‌شود، تحت فشار شدید قرار دارد. زمانی که این فشار افزایش یابد یا ساختار پوسته تضعیف شود، ماگما به سطح زمین راه پیدا می‌کند و فوران آتشفشانی رخ می‌دهد.
انواع آتش‌فشان‌ها
آتش‌فشان‌ها براساس شکل و نحوه فوران به‌چنددسته تقسیم‌می‌شوند:
-
آتش‌فشان‌های سپری: این نوع آتش‌فشان‌ها دارای دامنه‌های بسیار کم‌شیب و وسیعی هستند و از جریان آرام ماگما که به‌آهستگی روی سطح‌زمین پخش‌می‌شود، تشکیل‌شده‌اند. آتش‌فشان‌های سپری اغلب در هاوایی دیده‌می‌شوند و گدازه‌های آن‌ها عمدتاً بسیار روان هستند.
-
آتش‌فشان‌های مخروطی: این نوع آتش‌فشان‌ها دارای شیب‌های تندتری هستند و بیشتر در نتیجه فوران‌های‌انفجاری شکل‌می‌گیرند. در این فوران‌ها، گدازه‌ها و خاکستر با شدت‌زیاد به‌هوا پرتاب‌می‌شوند و سپس به‌صورت لایه‌لایه روی‌هم قرار‌می‌گیرند و مخروطی شکل‌می‌دهند.
-
آتش‌فشان‌های مرکب (استراتوولکانو): این آتش‌فشان‌ها ترکیبی از فوران‌های انفجاری و جریان‌های آرام گدازه هستند. به‌همین‌دلیل، شکلی بلند و مخروطی دارند و از لایه‌های مختلفی از گدازه و خاکستر تشکیل‌شده‌اند. یکی‌از معروف‌ترین استراتوولکانوها، کوه‌فوجی در ژاپن است.
فرآیند فوران آتشفشان
فوران آتش‌فشان‌ها یک‌فرآیند پیچیده‌است که معمولاً با افزایش‌فشار در محفظه‌ماگما آغاز‌می‌شود. ماگما، به‌دلیل حرارت و فشار‌بالا، به‌سمت شکاف‌ها و ترک‌های‌پوسته حرکت‌می‌کند. با رسیدن به‌سطح زمین، ماگما به‌گدازه تبدیل‌می‌شود و مواد‌جامد و گازهای‌مختلفی نیز آزاد‌می‌شوند.
فوران‌های آتشفشانی می‌توانند انفجاری یا آرام باشند. فوران‌های انفجاری زمانی رخ‌می‌دهند که ماگما حاوی مقدار‌زیادی گاز باشد. این گازها با فشار‌زیاد آزاد‌می‌شوند و باعث انفجار‌شدید و پرتاب سنگ، گدازه و خاکستر به‌هوا می‌شوند. فوران‌های آرام‌تر زمانی رخ‌می‌دهند که ماگما به‌طور پیوسته از دهانه آتشفشان خارج‌شود و روی سطح‌زمین جاری‌شود.
تأثیرات آتش‌فشان‌ها بر محیط‌زیست
آتش‌فشان‌ها تأثیرات گسترده‌ای بر محیط‌زیست و زندگی‌انسان‌ها دارند. یکی‌از مهم‌ترین تأثیرات‌آتش‌فشان، تغییرات زمین‌شناسی است. جریان‌های‌گدازه می‌توانند زمین‌های‌وسیعی را به‌پوشانند و شکل‌جدیدی به منظره‌های‌طبیعی به‌دهند. هم‌چنین خاکسترهای آتشفشانی که به‌هوا پرتاب‌می‌شوند، می‌توانند باعث کاهش‌دما در مقیاس‌جهانی شوند؛ چرا‌که این ذرات نور‌خورشید را مسدود‌کرده و باعث سردتر شدن جو‌زمین می‌شوند.
آتش‌فشان‌ها هم‌چنین می‌توانند خطرات جانی و مالی برای انسان‌ها به‌همراه داشته‌باشند. فوران‌های‌انفجاری می‌توانند شهرها و روستاهای اطراف را تحت‌تأثیر قرار‌دهند. یکی‌از شناخته‌شده‌ترین فوران‌های‌مرگبار تاریخ، فوران‌آتش‌فشان وزوو در ایتالیا در‌سال ۷۹ میلادی بود که شهرهای پمپی و هرکولانیوم را زیر‌خاکستر دفن‌کرد و هزاران نفر را به کام‌مرگ فرستاد.
فواید آتش‌فشان‌ها
باوجود تمام خطراتی که آتش‌فشان‌ها به‌همراه دارند، آن‌ها هم‌چنین فواید زیادی برای زمین و انسان‌ها دارند. یکی‌از مهم‌ترین فواید آتش‌فشان‌ها، تولید خاک‌حاصل‌خیز است. خاکسترهای آتشفشانی که به سطح‌زمین می‌ریزند، به‌مرور زمان تجزیه‌می‌شوند و به‌خاک مواد‌معدنی ارزشمندی اضافه‌می‌کنند که برای کشاورزی بسیار مفید‌است. برخی‌از حاصل‌خیزترین مناطق‌کشاورزی جهان، در‌نزدیکی آتش‌فشان‌های فعال یا خاموش قرار‌دارند.
علاوه‌براین، انرژی زمین‌گرمایی نیز یکی‌دیگر از فواید آتش‌فشان‌ها است. بسیاری از کشورها از گرمای ناشی از فعالیت‌های زیرزمینی آتش‌فشان‌ها برای تولید‌برق استفاده‌می‌کنند. ایسلند یکی از کشورهایی‌است که بخش‌بزرگی از برق خود را از طریق انرژی زمین‌گرمایی تأمین‌می‌کند.
آتش‌فشان‌های معروف‌جهان
جهان پر از آتش‌فشان‌های فعال و خاموش است که هر‌کدام داستان و ویژگی‌های‌خاص خود را دارند. از جمله معروف‌ترین آتش‌فشان‌های فعال می‌توان به آتشفشان کیلاویا در هاوایی اشاره‌کرد که یکی از فعال‌ترین آتش‌فشان‌های جهان است و تقریباً به‌صورت مداوم در حال فوران است. آتشفشان اتنا در سیسیل ایتالیا نیز یکی از بزرگترین و فعال‌ترین آتش‌فشان‌های اروپا است.
هم‌چنین آتشفشان وزوو، همان آتشفشانی است که در دوران باستان شهر‌پمپی را زیر‌خاکستر دفن‌کرد و هنوز هم به‌عنوان یک آتش‌فشان‌فعال شناخته‌می‌شود. کوه سنت‌هلن در ایالات‌متحده نیز در سال ۱۹۸۰ با یک فوران‌بزرگ بخش‌عظیمی از کوه را نابود‌کرد و یکی از بزرگترین فوران‌های آتشفشانی قرن‌بیستم را رقم‌زد.
نتیجه‌گیری
آتش‌فشان‌ها نه‌تنها پدیده‌های شگفت‌انگیز زمین‌شناسی هستند، بلکه تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی‌بشر و محیط‌زیست دارند. این پدیده‌ها با فوران‌های مهیب خود نشان می‌دهند که سیاره‌زمین هم‌چنان درحال تغییر و تحول است. با وجود خطرات و خرابی‌هایی که آتش‌فشان‌ها به‌همراه دارند، آن‌ها هم‌چنین منبعی از خاک‌حاصل‌خیز و انرژی زمین‌گرمایی هستند که به‌نفع انسان‌هاست. در‌نهایت، آتش‌فشان‌ها نمادی از قدرت و زیبایی بی‌کران طبیعت‌اند که همواره ما را به‌تأمل درباره پویایی سیاره‌ای که برروی آن زندگی می‌کنیم وادارمی‌کنند.
بیشتر بخوانیم: بلندترین کوه‌ها.
متین سعیدی
کارشناس ثبت‌نام جزیره سفید آرامش
انتشار مطالب فوق تنها با ذکر مرجع به همراه لینک وب‌سایت جزیره سفید آرامش مجاز می‌باشد.
لطفا به حقوق هم احترام بگذاریم.