انواع آتشفشان
آتش‌فشان‌ها یکی از پدیده‌های شگفت‌انگیز و درعین‌حال هولناک طبیعی هستند که از اعماق‌زمین به‌سطح می‌رسند و با انفجارهای مهیب، خاکستر، گدازه و گازهای‌سمی را به‌بیرون پرتاب می‌کنند. این پدیده‌ها نقش مهمی در شکل دهی به زمین و جو آن داشته‌اند و هنوز هم با فعالیت‌های خود، منظره‌های طبیعی زمین را تغییر می‌دهند. آتش‌فشان‌ها نمادی از قدرت نهفته زمین هستند و نشان می‌دهند که سیاره ما، با تمام زیبایی‌ها و آرامشش، زیر‌سطح خود انرژی‌های عظیمی را دربردارد.
آتشفشان چیست؟
آتشفشان به شکافی در پوسته زمین گفته می‌شود که از طریق آن مواد مذاب (ماگما)، گازها و خاکستر به‌سطح زمین فوران می‌کنند. این شکاف‌ها عمدتاً در محل‌های برخورد یا فاصله‌گیری صفحات تکتونیکی، یعنی صفحات عظیمی که سطح زمین را پوشانده‌اند، به‌وجود می‌آیند. ماگما که در زیر پوسته زمین ذخیره می‌شود، تحت فشار شدید قرار دارد. زمانی که این فشار افزایش یابد یا ساختار پوسته تضعیف شود، ماگما به سطح زمین راه پیدا می‌کند و فوران آتشفشانی رخ می‌دهد.
انواع آتش‌فشان‌ها
آتش‌فشان‌ها براساس شکل و نحوه فوران به‌چنددسته تقسیم می‌شوند:
-
آتش‌فشان‌های سپری: این نوع آتش‌فشان‌ها دارای دامنه‌های بسیار کم‌شیب و وسیعی هستند و از جریان آرام ماگما که به‌آهستگی روی سطح‌زمین پخش‌می‌شود، تشکیل‌شده‌اند. آتش‌فشان‌های سپری اغلب در هاوایی دیده می‌شوند و گدازه‌های آن‌ها عمدتاً بسیار روان هستند.
-
آتش‌فشان‌های مخروطی: این نوع آتش‌فشان‌ها دارای شیب‌های تندتری هستند و بیشتر در نتیجه فوران‌های انفجاری شکل می‌گیرند. در این فوران‌ها، گدازه‌ها و خاکستر با شدت‌زیاد به‌هوا پرتاب می‌شوند و سپس به‌صورت لایه‌لایه روی‌هم قرار می‌گیرند و مخروطی شکل‌می‌دهند.
-
آتش‌فشان‌های مرکب (استراتوولکانو): این آتش‌فشان‌ها ترکیبی از فوران‌های انفجاری و جریان‌های آرام گدازه هستند. به‌همین دلیل، شکلی بلند و مخروطی دارند و از لایه‌های مختلفی از گدازه و خاکستر تشکیل شده‌اند. یکی‌از معروف‌ترین استراتوولکانوها، کوه فوجی در ژاپن است.
فرآیند فوران آتشفشان
فوران آتش‌فشان‌ها یک‌فرآیند پیچیده است که معمولاً با افزایش فشار در محفظه ماگما آغاز می‌شود. ماگما، به‌دلیل حرارت و فشار بالا، به‌سمت شکاف‌ها و ترک‌های پوسته حرکت می‌کند. با رسیدن به‌سطح زمین، ماگما به‌گدازه تبدیل می‌شود و مواد جامد و گازهای مختلفی نیز آزاد می‌شوند.
فوران‌های آتشفشانی می‌توانند انفجاری یا آرام باشند. فوران‌های انفجاری زمانی رخ می‌دهند که ماگما حاوی مقدار زیادی گاز باشد. این گازها با فشار زیاد آزاد می‌شوند و باعث انفجار شدید و پرتاب سنگ، گدازه و خاکستر به‌هوا می‌شوند. فوران‌های آرام‌تر زمانی رخ می‌دهند که ماگما به‌طور پیوسته از دهانه آتشفشان خارج شود و روی سطح زمین جاری شود.
تأثیرات آتش‌فشان‌ها بر محیط‌زیست
آتش‌فشان‌ها تأثیرات گسترده‌ای بر محیط‌زیست و زندگی انسان‌ها دارند. یکی‌از مهم‌ترین تأثیرات آتشفشان، تغییرات زمین‌شناسی است. جریان‌های گدازه می‌توانند زمین‌های وسیعی را به‌پوشانند و شکل جدیدی به منظره‌های طبیعی به‌دهند. هم‌چنین خاکسترهای آتشفشانی که به‌هوا پرتاب می‌شوند، می‌توانند باعث کاهش دما در مقیاس جهانی شوند؛ چرا‌که این ذرات نور‌خورشید را مسدود کرده و باعث سردتر شدن جو زمین می‌شوند.
آتش‌فشان‌ها هم‌چنین می‌توانند خطرات جانی و مالی برای انسان‌ها به‌همراه داشته‌باشند. فوران‌های انفجاری می‌توانند شهرها و روستاهای اطراف را تحت‌تأثیر قرار دهند. یکی از شناخته‌شده‌ترین فوران‌های مرگبار تاریخ، فوران آتشفشان وزوو در ایتالیا در سال ۷۹ میلادی بود که شهرهای پمپی و هرکولانیوم را زیر خاکستر دفن‌کرد و هزاران نفر را به کام مرگ فرستاد.
فواید آتش‌فشان‌ها
با وجود تمام خطراتی که آتش‌فشان‌ها به‌همراه دارند، آن‌ها هم‌چنین فواید زیادی برای زمین و انسان‌ها دارند. یکی‌از مهم‌ترین فواید آتش‌فشان‌ها، تولید خاک‌حاصل‌خیز است. خاکسترهای آتشفشانی که به سطح‌زمین می‌ریزند، به‌مرور زمان تجزیه می‌شوند و به‌خاک مواد معدنی ارزشمندی اضافه می‌کنند که برای کشاورزی بسیار مفید‌است. برخی‌از حاصل‌خیزترین مناطق کشاورزی جهان، در نزدیکی آتش‌فشان‌های فعال یا خاموش قرار دارند.
علاوه‌براین، انرژی زمین‌گرمایی نیز یکی دیگر از فواید آتش‌فشان‌ها است. بسیاری از کشورها از گرمای ناشی از فعالیت‌های زیرزمینی آتش‌فشان‌ها برای تولید‌برق استفاده‌می‌کنند. ایسلند یکی از کشورهایی‌است که بخش‌بزرگی از برق خود را از طریق انرژی زمین‌گرمایی تأمین می‌کند.
آتش‌فشان‌های معروف‌جهان
جهان پر از آتش‌فشان‌های فعال و خاموش است که هر‌کدام داستان و ویژگی‌های‌خاص خود را دارند. از جمله معروف‌ترین آتش‌فشان‌های فعال می‌توان به آتشفشان کیلاویا در هاوایی اشاره‌کرد که یکی از فعال‌ترین آتش‌فشان‌های جهان است و تقریباً به‌صورت مداوم در حال فوران است. آتشفشان اتنا در سیسیل ایتالیا نیز یکی از بزرگترین و فعال‌ترین آتش‌فشان‌های اروپا است.
هم‌چنین آتشفشان وزوو، همان آتشفشانی است که در دوران باستان شهر پمپی را زیر خاکستر دفن کرد و هنوز هم به‌عنوان یک آتش‌فشان‌فعال شناخته می‌شود. کوه سنت‌هلن در ایالات‌متحده نیز در سال ۱۹۸۰ با یک فوران بزرگ بخش عظیمی از کوه را نابود کرد و یکی از بزرگترین فوران‌های آتشفشانی قرن بیستم را رقم‌زد.
نتیجه‌گیری
آتش‌فشان‌ها نه‌تنها پدیده‌های شگفت‌انگیز زمین‌شناسی هستند، بلکه تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی‌بشر و محیط‌زیست دارند. این پدیده‌ها با فوران‌های مهیب خود نشان می‌دهند که سیاره زمین هم‌چنان درحال تغییر و تحول است. با وجود خطرات و خرابی‌هایی که آتش‌فشان‌ها به‌همراه دارند، آن‌ها هم‌چنین منبعی از خاک‌حاصل‌خیز و انرژی زمین‌گرمایی هستند که به‌نفع انسان‌هاست. در‌نهایت، آتش‌فشان‌ها نمادی از قدرت و زیبایی بی‌کران طبیعت‌اند که همواره ما را به‌تأمل درباره پویایی سیاره‌ای که برروی آن زندگی می‌کنیم وادار می‌کنند.
بیشتر بخوانیم: بلندترین کوه‌ها.
متین سعیدی
کارشناس ثبت‌نام جزیره سفید آرامش
انتشار مطالب فوق تنها با ذکر مرجع به همراه لینک وب‌سایت جزیره سفید آرامش مجاز می‌باشد.
لطفا به حقوق هم احترام بگذاریم.