سونامی چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

سونامی یک کلمه ژاپنی به معنای "موج بندر" که به آن موج دریا یا موج جزر و مدی لرزه‌ای، موج اقیانوسی فاجعه‌آمیز نیز می‌گویند. سونامی یک موج بزرگ است که ناشی از زلزله زیردریایی، رانش زمین در زیر آب یا ساحل یا فوران آتشفشانی ایجاد می‌شود. اصطلاح موج جزر و مدی اغلب برای چنین موجی استفاده می‌شود، اما نام اشتباهی است، زیرا این موج ارتباطی با جزر و مد ندارد. طبق تعریف NOAA نیز، سونامی مجموعه‌ای از امواج است که در اثر زلزله یا فوران‌های آتشفشانی زیر دریا ایجاد می‌شود.

در اعماق اقیانوس، ارتفاع امواج سونامی به طور چشمگیری افزایش نمی‌یابد. اما همانطور که امواج به داخل خشکی سفر می‌کنند، با کاهش عمق اقیانوس به ارتفاعات بالاتر و بالاتری می‌رسند. سرعت امواج سونامی به عمق اقیانوس بستگی دارد تا فاصله از منبع موج. امواج سونامی ممکن است به سرعت جت بر فراز آب‌های عمیق حرکت کنند و تنها زمانی که به آب‌های کم عمق می‌رسند از سرعت آن‌ها کم می‌شود. در حالی که سونامی اغلب به عنوان امواج جزر و مدی شناخته می‌شود، این نام توسط اقیانوس شناسان منع شده است زیرا جزر و مد ارتباط چندانی با این امواج غول پیکر ندارد.

چه چیزی باعث سونامی می‌شود؟

بیشتر سونامی‌ها بر اثر زمین‌لرزه‌های همگرا در مرز صفحات تکتونیکی ایجاد می‌شوند. بر اساس پایگاه داده‌های تاریخی جهانی سونامی، از سال 1900، بیش از 80 درصد سونامی‌های احتمالی توسط زمین لرزه ایجاد شده است. با این وجود، سونامی می‌تواند ناشی از رانش زمین، فوران‌های آتشفشانی، شرایط  آب و هوایی و برخورد یا انفجار بالای اقیانوس اجرام نزدیک به زمین (مانند سیاره‌ها، ستاره‌های دنباله‌دار) باشد.

پوسته زمین از قطعاتی به نام صفحات تکتونیکی تشکیل شده است. زمانی که این صفحات به یکدیگر فشار می‌آورند و یکی از آن‌ها می‌لغزد یا می‌شکند. زلزله اتفاق می‌افتد. تصور کنید به دوست خود تکیه داده‌اید. اگر بیشتر و بیشتر به هم فشار بیاورید، یک یا هر دوی شما زمین خواهید خورد. هنگامی که صفحات زمین به یکدیگر فشار می‌آورند، حرکت زیادی می‌توانند بوجود آید.

اگر زلزله‌ای در اقیانوس اتفاق بی‌افتد، یک قطعه بزرگ از پوسته زمین می‌تواند به سمت بالا رانده شود یا از طرفین به سمت دیگری بلغزد. حرکت یک تکه بزرگ از زمین، آب  بالای آن را جابه جا می‌کند، به این معنی که فضایی را که آب در گذشته وجود داشت، اشغال می‌کند. پس آب کجا می‌رود؟ از زلزله به صورت امواج دریا در می‌آید.

اگر یک آتشفشان نیز در اقیانوس فوران کند، ممکن است این اتفاق رخ دهد. گدازه‌هایی که از آتشفشان بیرون می‌ریزد، آب اطراف آن را جابجا می‌کند و می‌تواند به یک موج بزرگ تبدیل شود.

اگر زلزله یا آتشفشان بسیار بزرگ باشد، به دنبال آن موج نیز می‌تواند بسیار بزرگ باشد. سونامی‌های بزرگ معمولا از اعماق اقیانوس شروع می‌شوند، جایی که حجم زیادی از آب می‌تواند جابه‌جا شود. همانطور که موج به ساحل نزدیک‌تر می‌شود، با کم عمق شدن اقیانوس بلندتر می‌شود. اگر پس از زلزله، آب کاهش یابد - یا از ساحل دور شود - ممکن است یک سونامی بزرگ در راه باشد.

ارتفاع سونامی‌ها می‌تواند به صدها فوت برسد و بسیار سریع حرکت می‌کنند. این بدان معناست که آن‌ها حتی برای افرادی که در ساحل نیستند نیز می‌تواند خطرناک باشند. سونامی می‌تواند بسیار مخرب باشد و حتی کل ساختمان‌ها را خراب کند.

اما همه زلزله‌ها یا فوران‌های آتشفشانی باعث سونامی نمی‌شوند. وقوع سونامی، می‌تواند به عوامل زیادی بستگی داشته باشد. شکل بستر اقیانوس می‌تواند تعیین کند که آیا سونامی اتفاق می‌افتد یا خیر. مسافت و جهت زلزله نیز همینطور.

اثرات سونامی بر زندگی انسان

سونامی‌های بزرگ تهدید کننده سلامت انسان، اموال، زیرساخت‌ها، منابع و اقتصاد هستند. اثرات سونامی می‌تواند طولانی مدت باشد. سونامی‌ها معمولاً شدیدترین خسارات و تلفات را در نزدیکی خود ایجاد می‌کنند، جایی که زمان کمی برای هشدار وجود دارد. سونامی‌های بزرگ می توانند به سواحل دوردست نیز برسند و خسارات گسترده‌ای ایجاد کنند. به عنوان مثال، سونامی اقیانوس هند در سال 2004، 17 کشور را در جنوب شرقی و جنوب آسیا و شرق و جنوب آفریقا تحت تأثیر قرار داد.

چگونه سونامی را می‌توان پیش‌بینی کرد؟

اگر سونامی در راه باشد، قطعا نمی‌خواهید نزدیک ساحل باشید. پس چگونه می‌توانیم بفهمیم که سونامی در راه است؟ ما از ماهواره‌ها استفاده می‌کنیم!

MISR (طیف رادیومتر تصویربرداری چند زاویه‌ای) یک ابزار ناسا است که سونامی را از فضا رصد می‌کند. این ابزار دارای 9 دوربین است که همگی در جهت‌های کمی متفاوت قرار دارند. با عبور ماهواره از بالا، 9 عکس از یک نقطه و از زوایای مختلف می‌گیرد. MISR می‌تواند نور خورشید را که از امواج منعکس می‌شود، رصد کند. ماهواره‌هایی که مستقیم پایین را رصد می‌کنند، نمی‌توانند این امواج را ببینند.

این تصاویر به دانشمندان کمک می‌کند تا نحوه عملکرد سونامی را درک کنند. هر چه بیشتر در مورد سونامی بیاموزیم، بهتر می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که یک سونامی کجا، چه زمانی و چقدر قوی خواهد بود. به این ترتیب، مردم می‌توانند هشدار کافی برای فرار و ایمن ماندن را داشته باشند.

به‌طور کلی دانشمندان‌ نمی‌توانند زمان و مکان وقوع سونامی بعدی را پیش‌بینی کنند. اما مراکز هشدار سونامی می‌دانند که کدام زمین لرزه‌ها احتمال ایجاد سونامی را دارند و در صورت امکان می‌توانند هشدار لازم را منتشر کنند. هشدارهای سونامی از زمان سونامی اقیانوس هند در سال 2004 به طرز چشمگیری بهبود یافته است. 

بیشتر بخوانید: لنگر چیست و چند نوع لنگر وجود دارد؟ همراه با عکس

غزال لجه

مسئول سئو مدرسه غواصی جزیره سفید آرامش

انتشار مطالب فوق تنها با ذکر مرجع به همراه لینک وب‌سایت جزیره سفید آرامش مجاز می‌باشد.
لطفا به حقوق هم احترام بگذاریم.